Sơ lược triều đại Tây Sơn

Theo Việt Nam Sử Lược thì nguyên ông Tổ bốn đời của Nguyễn Nhạc là họ Hồ, cùng một Tổ với Hồ Quý Ly, người ở huyện Hưng Nguyên, đất Nghệ An; gặp lúc chúa Trịnh, chúa Nguyễn đánh nhau, bị bắt đem vào ở ấp Tây Sơn thuộc đất Qui Nhơn. Đến đời ông thân sinh là Hồ Phi Phúc dời nhà sang ở ấp Kiên Thành, nay là làng Phú Lạc, huyện Tuy Viễn, sinh được ba người con: trưởng là Nhạc, thứ là Lữ, thứ ba là Huệ. Anh em ông Nhạc muốn khởi loạn, mới lấy họ mẹ là Nguyễn để khởi sự cho dễ thu phục nhân tâm, vì rằng đất trongNamvẫn là đất của chúa Nguyễn…

Để phá thành Qui Nhơn, Nguyễn Nhạc bày mưu tự ngồi trong cũi, cho binh sĩ khiêng nộp cho quan Tuần phủ Nguyễn Khắc Tuyên. Đến nửa đêm, Nguyễn Nhạc tháo cũi, mở cửa thành cho quân Tây Sơn tràn vào chiếm thành.

(Mưu của Nguyễn Nhạc giống như truyện cổ Hy Lạp “Con Ngựa thành Troy” của Homer)Sau đó thế lực Tây Sơn ngày một mạnh, tiến chiếm Quảng Nam, Bình Thuận rồi Gia Định. Năm 1778, Nguyễn Nhạc tự xưng là Trung ương Hoàng đế đóng đô ở thành Đồ Bàn (Qui Nhơn), phong cho Nguyễn Lữ làm Đông-định-vương đóng ở Gia Định, Nguyễn Huệ Bắc-bình-vương đóng ở Thuận Hóa, lấy Hải-vân-sơn làm biên giới.

Chiến công của Nguyễn Huệ:

Mới 23 tuổi, Nguyễn Huệ được anh cả Nguyễn Nhạc cử làm chủ tướng đem quân vào Nam đánh tan quân chúa Nguyễn, giết được hai tướng là Nguyễn Văn Hiền và Tống Văn Khôi.

Tháng 3 năm 1777, Nguyễn Huệ mang thuỷ quân vào Gia Định, một lần nữa đánh bại cả hai cánh quân nhà Nguyễn.

Tháng 9 năm 1777, Nguyễn Huệ mang quân bao vây tấn công Ba Việt, bắt sống Nguyễn Phúc Dương và toàn bộ quân tướng. Nguyễn Phúc Dương và 18 tướng tuỳ tùng bị đưa về Gia Định xử tội.

Tháng 3 năm 1782, Nguyễn Huệ cùng vua Thái Đức Nguyễn Nhạc mang quân thuỷ bộ Nam tiến, phá tan quân Nguyễn, giết chết cai cơ người Pháp là Manuel (Mạn Hoè). Nguyễn Ánh bỏ chạy về Hậu Giang.

Tháng 2 năm 1783, Nguyễn Huệ mang quânNamtiến. Dù Nguyễn Ánh đã lập tuyến phòng thủ trước, vẫn bị quân Tây Sơn phá tan. Nguyễn Ánh bỏ chạy về Đồng Tuyên. Nguyễn Huệ đánh phá Đồng Tuyên, Nguyễn Ánh lại bỏ chạy ra Hà Tiên, rồi sau trốn ra đảo Phú Quốc. Nguyễn Huệ cho quân truy kích, nhưng vì bão làm cho cuộc hành quân bị trở ngại.